Kiedy myślimy o tradycyjnych polskich wypiekach, zazwyczaj w pierwszej chwili wspominamy serniki, makowce czy pierniki. Jednak w wielu przepisach kluczowym składnikiem okazują się orzechy — dawniej traktowane jako prawdziwy rarytas, dziś łatwo dostępne i wciąż równie wartościowe. Nasza wiewióra Basia dostrzegła w tych małych, twardych łupinkach ogromny potencjał i postanowiła pokazać, jak mocno zakorzeniły się w staropolskich recepturach. Wystarczy przyjrzeć się makowcom, mazurkom czy tortom warstwowym, by odkryć, że orzechy nadawały im nie tylko chrupkość, ale i wyjątkowo głęboki aromat, często decydując o charakterze całego dania. Zobaczcie, jak wiele smaku i historii łączą w sobie orzechowe kąski w polskiej kuchni regionalnej — i jak łatwo możecie wprowadzić je na własne stoły.
Orzechy w polskiej kulturze kulinarnej
Orzechy w staropolskiej tradycji kulinarnej
Przez wieki orzechy były traktowane z pewną dozą szacunku. W bogatszych domach uchodziły za przysmak, w biedniejszych — zachowywano je na specjalne okazje, by wzbogacić smak i wartość odżywczą dań. Orzechy (szczególnie włoskie) dodawano do makowców, serników, tortów warstwowych czy smażonych przekąsek. Nie zapominajmy o ich wymiarze symbolicznym:
- Podczas Wigilii uznawano je za symbol dostatku i szczęścia.
- W niektórych regionach były też wróżbą pomyślności — darowane nowożeńcom jako znak płodności i stabilności rodziny.
- Ceniono je za bogactwo białka i naturalnych tłuszczów, choć nikt wtedy nie mówił o „nienasyconych kwasach tłuszczowych”.
Przykłady tradycyjnych polskich przepisów z orzechami
Świąteczne makowce z orzechami
Ciasto drożdżowe zawijane z masą makową i sowitą porcją posiekanych orzechów włoskich (lub laskowych) to klasyk bożonarodzeniowy. W zależności od regionu do masy dodaje się:
- Kandyzowaną skórkę pomarańczową (Podkarpacie)
- Miód zamiast cukru (Lubelszczyzna)
- Rodzynki, figi i inne bakalie (Kresy Wschodnie)
W każdym przypadku orzechy nadają głębi smaku i przyjemnej chrupkości.
Staropolskie mazurki orzechowe
Niskie, kruche ciasto z bogatą warstwą orzechów to nie tylko wielkanocny deser. Bazę stanowi kruchy spód, a na wierzchu króluje nadzienie:
- Orzechy włoskie lub laskowe (mielone, wymieszane z miodem i masłem)
- Dekoracja z lukru, czekolady, suszonych owoców
Mazurki często „dojrzewają” w puszce, gdzie przechowuje się je nawet do kilku dni. Zyskują wtedy wyrazistszy aromat.
Torty i ciasta warstwowe z orzechami
Tort orzechowy na bazie mielonych orzechów włoskich zamiast mąki to duma wielu regionów Polski. Znajdziecie go na Kaszubach, w Małopolsce czy na Podlasiu. Różnice tkwią w detalach:
- Warstwa czekoladowa lub kawowa w przełożeniu
- Dodatkowe bakalie (np. suszone śliwki w regionie lubelskim)
- Dodatek konfitur różanych (Podkarpacie)
W każdym wydaniu okazuje się sycący i pełen niepowtarzalnego smaku.
BasiaBasia – krem orzechowy o smaku bananowym, chia i lnem
14.90 zł
Otrzymasz 14 Basiowych monetDuże ilości w magazynie
BasiaBasia – krem orzechowy z białą czekoladą
14.90 złOtrzymasz 14 Basiowych monetDuże ilości w magazynie
BasiaBasia – krem orzechowy z kawałkami herbatników
14.90 złOtrzymasz 14 Basiowych monetDuże ilości w magazynie
BasiaBasia – krem z prażonych orzechów nerkowca z kokosem i solą
26.50 złOtrzymasz 26 Basiowych monetDuże ilości w magazynie
Ciekawostki historyczne i regionalne
Dawniej nie każdy mógł sobie pozwolić na orzechowe eksperymenty, bo w niektórych częściach kraju uchodziły one za towar luksusowy. Gdzie indziej, np. na Kresach Wschodnich, drzewa orzechowe rosły tak bujnie, że orzechów było pod dostatkiem i z powodzeniem zastępowały droższe importowane bakalie. W kuchni litewskiej czy ruskiej także spotkamy podobne przepisy, co dodatkowo pokazuje, jak przenikały się smaki w dawnych czasach.
Przepis reprezentatywny: staropolski mazurek orzechowy
Pozwólcie, że Basia podzieli się z Wami sposobem na swojego ulubieńca.
Składniki:
- Spód: 200 g mąki pszennej, 100 g masła, 50 g cukru pudru, 1 żółtko, szczypta soli
- Masa: 200 g orzechów włoskich (zmielonych), 100 g cukru (lub mniej, w zależności od upodobań), 50 g masła, 2 łyżki miodu, odrobina mleka
- Dodatki: lukier albo polewa czekoladowa, ewentualnie suszone owoce czy roztopiona Masło Orzechowe Basia Basia do dekoracji
Wykonanie:
- Zagnieć kruche ciasto z mąki, masła, cukru pudru, żółtka i soli. Uformuj kulę, odstaw do lodówki na 30 minut.
- Rozwałkuj i wyłóż spód w formie (np. kwadratowej 20×20 cm). Piecz 15–20 minut w 180°C, aż lekko się zrumieni.
- W rondelku rozpuść masło z cukrem i miodem. Dodaj zmielone orzechy i podlej odrobiną mleka, by masa stała się gęsta, ale łatwo się rozsmarowywała.
- Wyłóż na podpieczony spód, wygładź. Jeśli masz ochotę, możesz zapiec jeszcze 10 minut w piekarniku lub pozostawić masę bez pieczenia.
Udekoruj polewą, lukrem albo – co Basia poleca – kilkoma paskami kremu orzechowego 100%, np. laskowego lub pistacjowego, który świetnie komponuje się z kruchym ciastem.
Nowoczesne interpretacje starych receptur
Staropolskie przepisy często są dość słodkie i zawierają sporo masła. Można je jednak łatwo „odchudzić”, zamieniając:
- Biały cukier na miód, ksylitol czy syrop klonowy
- Masło na olej kokosowy (dla wegan), a śmietankę na roślinną
- Mąkę pszenną na pełnoziarnistą lub bezglutenową
Również masło orzechowe (zwłaszcza Masło Orzechowe Naturalne Basia Basia) potrafi nadać nowy wymiar tradycyjnym ciastom. Wystarczy dodać łyżkę lub dwie do masy albo posmarować upieczony spód. Efekt? Nowoczesna wersja staropolskiego mazurka, w której Basia się po prostu zakochała.
Orzechy niosą ze sobą nie tylko wyjątkowy smak i wartości odżywcze, ale i kawałek polskiego dziedzictwa kulinarnego. Od makowców z chrupiącymi orzechami, przez majestatyczne torty orzechowe, aż po kruche mazurki — to wszystko pokazuje, jak głęboko wrośnięte są orzechy w nasze regionalne przepisy. Basia zachęca do odkrywania tych smaków na nowo, eksperymentowania z zamiennikami i mieszania staropolskich pomysłów z nowoczesnym podejściem do gotowania. Może właśnie dzięki temu Wasz mazurek czy tort orzechowy nabierze innego, świeżego wymiaru, a stara rodzinna receptura odzyska dawny blask. W końcu, co jak co, ale orzechy i Basia potrafią razem zdziałać cuda!
